جهان در مسیر توقف سدسازی؛ ایران وسط بحران آبگیری سدها / افزایش بیماری ها ،خطر سوء تغذیه و رشد تورم حاصل سد سازی

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، بحث سد چم شیر در کهکیلویه و بویر احمد و دو سد تنگ سرخ در هفته های گذشته مورد بحث کارشناسان محیط زیست، رسانه ها و مسئولان کشوری در ایران بوده است. تلاش برای احداث سدها از سوی مدیران پروژه ها که اغلب دولتی بوده از یک سو و  از سوی دیگر پیگیری فعالان محیط زیستی برای توقف برخی پروژه های سدسازی که نابود کننده زیست انسانی و بومی مناطق است از سوی دیگر به چالش تبدیل شده است.

این چالش در حالی شکل گرفته است که طبق آخرین آماری که از سوی خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی اعلام شده است بهره‌برداری از ۴۵ سد جدید در چهار سال آینده یکی ازبرنامه‌های وزارت نیرو است. این خبر در کنار تغییر رویه جهانی در  مورد سد سازی به نظر  باید مدنظر مدیران ارشد کشور قرار بگیرد .

توجه جهان به حذف سدسازی است

طبق تحقیقات جدید 3700 سد جدید در حال ساخت یا برنامه ریزی شده برای ساخت در سراسر جهان نه تنها نیازهای برق کشورهای در حال توسعه که محل راه اندازی این سدها تعیین شده اند برآورده نمی کنند که در عوض این سدها راه را برای مشکلات زیست محیطی جدید هموار می کند و در ادامه  تعداد رودخانه های آزاد در سراسر جهان را تا 21 درصد کاهش داده و حتی باعث درگیری بین کشورها بر سر آب باشند.

همانطور که توضیح داده شد، سدها بیش از آنکه حل کننده مشکلات برای جامعه بشری و هموارکننده مسیر توسعه باشند موجبات آوارگی مردم نیز شده اند. یعنی جایگاه های تعیین شده برای سدسازی ها، مردم را مجبور به جابه‌جایی می‌کنند، تنوع زیستی را تهدید می‌کنند، ماهیگیری  را مختل می‌کنند و رودخانه‌ها را خشک کرده که به‌طور قابل‌توجهی بر اکوسیستم تأثیر می‌گذارند.

سدها بدون شک به  رودخانه‌ ها آسیب می‌رسانند. با وجود اینکه به عنوان منبع انرژی تجدیدپذیر قرار می‌گیرند اما  تخمین زده شده است که انتشار متان از مخازن برق آبی به طور قابل‌توجهی بیشتر از سود انرژی است و با این حساب، انتشار گازهای گلخانه ای به جای حل بحران آب و هوا به افزایش آنها کمک خواهد کرد.

نسخه پر نقص آمریکایی توسعه در ایران

محمد حسین رامشت، جغرافیدان و استاد دانشگاه اصفهان در گفتگو با رکنا با اشاره به تاریخچه برنامه های توسعه و پیشرفت در کشور، تصریح کرد: دانش برنامه‌ریزی فضا مانند هر دانش دیگری دارای پارادایم است و در این حوزه ما 4 پارادایم بزرگ داریم که شامل توسعه ، آمایش سرزمین ، آینده نگاری منطقه ای و پیشرفت است که هر کدام از آنها مبانی و دکترین خاصی دارند.

وی با اشاره به اینکه توسعه یک پارادایمی است که روستو، محقق برجسته دانشگاه ام آی تی آن را نسخه رهایی‌بخش آمریکا بعد از جنگ جهانی دوم می دانست، افزود: ما در کشور خودمان نیز از زمان پهلوی دوم پارادایم توسعه را پیاده کردیم و 4 برنامه در این راستا اجرا شد اما در این بین کارشناسانی از کشور فرانسه نیز سعی کردند پارادایم آمایش سرزمین را پیاده کنند و بعدها گفته شد اگر این پارادایم به صورت کامل در کشور اجرا شود شما دچار یک انقلاب خواهید شد.

استاد دانشگاه اصفهان بیان داشت: در آن زمان به خاطر وابستگی های شدیدی که ایران به آمریکا داشت پارادایم توسعه مبنای کار قرار گرفت .

رامشت اضافه کرد: اروپایی ها در آن مقطع تحت پوشش آمریکا نرفتند و پارادایم آمایش سرزمین را در نظر گرفتند و همه هدف آنها تشکیل یک اروپای واحد بود که این کار را بعد از 40 سال نیز انجام دادند و پارادایم بعدی را با عنوان آینده نگاری منطقه ای پیش گرفتند.

این کارشناس توسعه ادامه داد:همان نسخه توسعه آمریکایی، باعث شد که   به آمریکا وابسته شویم اما اکنون به دنبال استقلال و آزادی هستیم. استقلال یعنی اینکه متد توسعه آمریکا ما را وابسته کرده است و ما میخواهیم از آن فضا مستقل باشیم. آزادی نیز به معنای رهایی از پارادایم توسعه و نسخه آمریکا برای حرکت رو به جلو است.

این سخنان محمد حسین رامشت، جغرافیدان و استاد دانشگاه اصفهان تاکید بر این دارد که وقتی ما سالها قبل الگو آمریکایی توسعه را پیش گرفته ایم ، نسخه ای که از قبل از انقلاب 57 اجرایی شده است اکنون هم با نگاه به تغییرات موثری که آنها در برطرف کردن نقص های آن نسخه اولیه ایجاد می کنند باید دست به تغییر بزنیم و به حتم ادامه مشکلات نسخه قبلی توسعه می تواند ایران را با مشکلات جدید همراه کند. یکی از تغییراتی که در نسخه آمریکایی توسعه ایجاد شده است ، عبور از سدسازی است. به طوری که  تا اواسط قرن بیستم بسیاری از سدهای برق آبی آمریکا ساخته شد . راه اندازی سدهایی که کارشناسان امروزی آن کشور معتقد هستند این سدسازی ها زمانی شکل گرفت که  درک درستی  از رودخانه ها و محیط زیست نداشتند.

نقض قوانین انسانی و محیط زیستی با سدسازی های مخرب

ضمن اینکه در آن زمان  قوانین زیست محیطی مانند قانون آب پاک، قانون حفاظت از  گونه های در خطر انقراض یا قانون سیاست ملی محیط زیست برای حفاظت از منابع طبیعی وجود نداشت. بنابراین، با ساختن سدها  به  اکوسیستم‌ کشور آسیب جدی وارد کردند.

به عنوان مثال می توان به کاهش ماهیگیری ماهی قزل آلا در حوضه رودخانه کلمبیا و انقراض گونه های حلزون و صدف در حوضه رودخانه کوزا اشاره کرد. با ساختن سدها، زندگی رودخانه ها به مرگ رسید و در نتیجه آسیب زیادی به مردم، اقتصادهای محلی و گونه هایی که برای زنده ماندن به رودخانه ها نیاز داشتند، وارد شد. اما مدیران مسئول توسعه آن کشور در حال جبران خسارت های پیشین هستند.

آنها سدهای خود را ساختند و خسارت بسیاری به محیط زیست و معیشت مناطق زدند حال کشورهای در حال توسعه مثل ایران که در حال برنامه ریزی برای ساخت سد هستند،مجبور نیستند اشتباهاتی که آنها مرتکب شدند را تکرار کنند.

با برداشتن سدها در سراسر آمریکا و اروپا،  آنها باید گام هایی در مسیر توسعه به عقب بردارند و تأثیرات منفی سدها بر محیط زیست، مردم و اقتصاد خود را ترمیم کرده و دوباره حرکت قطار توسعه را آغاز کنند.

باید گفت که نیت سدسازان در گذشته، برای تولید منابع جدید انرژی  بود ولی اشتباه کردند . کشورهای در حال توسعه به جای ساختن سدهای عظیم که هیچ مشکلی را حل نمی کنند، بلکه به مشکلات جدیدتر می پردازند، باید به دنبال سرمایه گذاری در انرژی های تجدیدپذیر واقعی مانند باد و خورشید باشند.

بخشی از صدمات سدسازی به ایران

سدسازی ها مشکلات اقتصادی ، اجتماعی ، غذایی و سلامت را نیز برای مردم ایجاد می کنند. به طور مثال منطقه اهواز  باتلاق‌ها و رودخانه‌های وسیعی دارد که از طیف متنوعی از ماهی‌ها، پستانداران و پرندگان مهاجر، از جمله بسیاری از گونه‌های در خطر انقراض حمایت می‌کنند. اکوسیستم های تالاب برای انسان حیاتی هستند. آنها غذا، آب شیرین، عصاره های دارویی و مواد ژنتیکی را فراهم می کنند. کشاورزان بومی عرب و بختیاری، ماهیگیران و مردم عشایر نیز برای امرار معاش به آب ها و دشت های حاصلخیزی وابسته اند که تالاب ها این شرایط  آب و هوایی را تنظیم می کنند. آنها منبع آب را دوباره شارژ می کنند. آنها به تصفیه آب کمک می کنند. آنها به خاک کمک می کنند تا در برابر فرسایش مقاومت کند حال  در حوضه آبخیز کارون و کرخه در مجموع 9 سد ساخته شده یا در حال ساخت است و چند  سد دیگر در دست مطالعه است که می تواند معیشت و زیست منطقه را مورد تخریب جدی قرار دهد.

افزایش گرانی و به خطر افتادن امنیت غذایی

در سال های اخیر سدسازی و تغییر مسیر رودخانه ها اثرات خشکسالی بر کشاورزی را تشدید کرده است. پروژه های سدسازی و انحراف آب ممکن است در کاهش شدید تولید گندم، منبع غذایی برای انسان و دام، نقش داشته باشد.

منطقه اهواز دومین استان گندم خیز ایران است. حدود 62 درصد از تولید گندم استان به آبیاری و استفاده از آب رودخانه های آن وابسته است.  کمبود آب منجر به افزایش قیمت گوشت و نان در سراسر ایران می شود.

افزایش سرطان و رشد آمار سقط جنین

سدها بیماری نیز تولید می کنند. بیماری‌های ناشی از  کیفیت پایین آب و عدم دسترسی به آب سالم و کمبود تغذیه سالم با سدسازی های غیراصولی  افزایش خواهند یافت. مصرف ماهی‌های ساکن در رودخانه‌های آلوده شده بر رشد جنین تأثیر می‌گذارد و آب آشامیدنی آلوده باعث اختلال در سیستم عصبی مرکزی می‌شود. ساکنان از سطوح بالایی از اختلالات خونی و بیماری‌هایی که بر ریه‌ها، کلیه‌ها، کبد و سایر اندام‌های حیاتی تأثیر می‌گذارند و همچنین سقط جنین، سرطان، پوکی استخوان، اختلالات غدد درون ریز، آلزایمر، بیماری پارکینسون و مشکلات یادگیری به دلیل بلعیدن فلزات سمی رنج خواهند برد.